Gabala sammiti: turkiy davlatlar mintaqaviy xavfsizlik arxitekturasini belgilamoqda
O'zbekiston
XXI asr geosiyosiy manzarasi tez sur’atlarda o‘zgarib bormoqda: mintaqaviy ittifoqlarning roli ortib, yangi kuch markazlari shakllanmoqda. Shu sharoitda Turkiy davlatlar tashkiloti (TDT) mustaqil global o‘yinchiga aylanish salohiyatiga ega asosiy platformalardan biri sifatida maydonga chiqmoqda. Tarixiy va madaniy ildizlarga tayangan bu tashkilot bugun siyosiy mustaqillik, iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik va umumiy xavfsizlik kun tartibini uyg‘unlashtirgan strategik ittifoqqa aylanmoqda.
TDTning XII sammiti Ozarboyjonning Gabala shahrida bo‘lib o‘tadi va u turkiy dunyoning kelajakdagi strategiyasini belgilovchi muhim voqea bo‘ladi. Kun tartibining markazida mintaqaviy barqarorlik, qo‘shma mudofaa siyosati va iqtisodiy integratsiya masalalari turadi. Uchrashuvda a’zo va kuzatuvchi davlatlar rahbarlari ishtirok etib, o‘tgan davr natijalarini baholaydi va kelajakdagi hamkorlik yo‘nalishlarini belgilaydi.
Tashkilot 2009-yilda Naxchivon shartnomasi bilan rasman tuzilgan bo‘lsa-da, uning g‘oyasi asrlar davomida turkiy xalqlar o‘rtasida shakllangan siyosiy va madaniy birdamlikka borib taqaladi. Bugungi kunda TDTga Ozarboyjon, Turkiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va O‘zbekiston to‘laqonli a’zo sifatida kiradi, Vengriya, Turkmaniston va Shimoliy Kipr esa kuzatuvchi maqomiga ega. 2023-yilda Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti ham kuzatuvchi sifatida TDTga qo‘shilgan.
So‘nggi yillarda TDT kun tartibi madaniy hamkorlikdan ancha kengayib, strategik xavfsizlik, energetika, transport, logistika, qishloq xo‘jaligi, raqamlashtirish va kosmik tadqiqotlar sohalarini ham o‘z ichiga oldi. Shushada qabul qilingan Qarobog‘ deklaratsiyasi yangi siyosiy bosqichni boshlab berdi. Ozarboyjon Prezidenti Ilhom Aliyev o‘sha paytda: “TDT XXI asrning kuch markazlaridan biriga aylanishi kerak, bu asr esa turkiy dunyoning gullab-yashnash davriga aylansin”, — degan edi.
Ozarboyjon ozod qilingan hududlarda birodar davlatlar bilan birgalikda amalga oshirayotgan infratuzilmaviy loyihalar orqali turkiy birdamlik g‘oyasini amalda ro‘yobga chiqarmoqda. Bu hududlarda O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Vengriya ko‘magida maktablar, madaniyat va ta’lim markazlari qurilmoqda. 2024-yilgi Bishkek sammitida Prezident Aliyev bu davlatlarga minnatdorchilik bildirgan edi.
Gabala sammitining asosiy mavzusi — “Mintaqaviy tinchlik va xavfsizlik” — TDTning o‘z kollektiv xavfsizlik tizimini shakllantirishga intilayotganidan dalolat beradi. Yaqin istiqbolda qo‘shma harbiy mashg‘ulotlar, mudofaa sanoatidagi hamkorlik, kiberxavfsizlikni rivojlantirish va strategik ma’lumot almashish mexanizmlarini yaratish loyihalari muhokama qilinmoqda. Bu jarayon tashkilotning ramziy birdamlikdan haqiqiy xavfsizlik arxitekturasini barpo etish bosqichiga o‘tganini ko‘rsatadi.
TDT faqat siyosiy va iqtisodiy hamkorlik bilan cheklanmaydi. Turkiy davlatlar parlament assambleyasi (TURKPA) va Turkiy madaniyat va meros jamg‘armasi (Boku shahri) Ozarboyjonning madaniy yetakchiligini mustahkamlaydi va turkiy xalqlar o‘rtasidagi aloqalarni chuqurlashtiradi. Ta’lim, axborot va san’at sohalaridagi qo‘shma tashabbuslar yagona sivilizatsion makonni shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Turkiy davlatlar “Shimol–Janub” va “Sharq–G‘arb” transport yo‘laklari hamda Buyuk Ipak yo‘lini tiklash tashabbuslarida strategik rol o‘ynamoqda. Shu tariqa, TDT Yevroosiyo integratsiyasining yangi formati sifatida shakllanib, Sharq va G‘arbni bog‘lovchi mustaqil geosiyosiy markazga aylanmoqda.
Bugun Turkiy davlatlar tashkiloti madaniy forumdan integratsiyalashgan siyosiy va iqtisodiy platformaga aylanmoqda. O‘zaro ishonch va umumiy strategik irodaning kuchayishi TDTni mintaqaviy barqarorlik va kuchning muqobil markazi sifatida mustahkamlab bormoqda. XXI asr tobora yaqqolroq tarzda turkiy birdamlik va kuch asri sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Tashkilot 2009-yilda Naxchivon shartnomasi bilan rasman tuzilgan bo‘lsa-da, uning g‘oyasi asrlar davomida turkiy xalqlar o‘rtasida shakllangan siyosiy va madaniy birdamlikka borib taqaladi. Bugungi kunda TDTga Ozarboyjon, Turkiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va O‘zbekiston to‘laqonli a’zo sifatida kiradi, Vengriya, Turkmaniston va Shimoliy Kipr esa kuzatuvchi maqomiga ega. 2023-yilda Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti ham kuzatuvchi sifatida TDTga qo‘shilgan.
So‘nggi yillarda TDT kun tartibi madaniy hamkorlikdan ancha kengayib, strategik xavfsizlik, energetika, transport, logistika, qishloq xo‘jaligi, raqamlashtirish va kosmik tadqiqotlar sohalarini ham o‘z ichiga oldi. Shushada qabul qilingan Qarobog‘ deklaratsiyasi yangi siyosiy bosqichni boshlab berdi. Ozarboyjon Prezidenti Ilhom Aliyev o‘sha paytda: “TDT XXI asrning kuch markazlaridan biriga aylanishi kerak, bu asr esa turkiy dunyoning gullab-yashnash davriga aylansin”, — degan edi.
Ozarboyjon ozod qilingan hududlarda birodar davlatlar bilan birgalikda amalga oshirayotgan infratuzilmaviy loyihalar orqali turkiy birdamlik g‘oyasini amalda ro‘yobga chiqarmoqda. Bu hududlarda O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Vengriya ko‘magida maktablar, madaniyat va ta’lim markazlari qurilmoqda. 2024-yilgi Bishkek sammitida Prezident Aliyev bu davlatlarga minnatdorchilik bildirgan edi.
Gabala sammitining asosiy mavzusi — “Mintaqaviy tinchlik va xavfsizlik” — TDTning o‘z kollektiv xavfsizlik tizimini shakllantirishga intilayotganidan dalolat beradi. Yaqin istiqbolda qo‘shma harbiy mashg‘ulotlar, mudofaa sanoatidagi hamkorlik, kiberxavfsizlikni rivojlantirish va strategik ma’lumot almashish mexanizmlarini yaratish loyihalari muhokama qilinmoqda. Bu jarayon tashkilotning ramziy birdamlikdan haqiqiy xavfsizlik arxitekturasini barpo etish bosqichiga o‘tganini ko‘rsatadi.
TDT faqat siyosiy va iqtisodiy hamkorlik bilan cheklanmaydi. Turkiy davlatlar parlament assambleyasi (TURKPA) va Turkiy madaniyat va meros jamg‘armasi (Boku shahri) Ozarboyjonning madaniy yetakchiligini mustahkamlaydi va turkiy xalqlar o‘rtasidagi aloqalarni chuqurlashtiradi. Ta’lim, axborot va san’at sohalaridagi qo‘shma tashabbuslar yagona sivilizatsion makonni shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Turkiy davlatlar “Shimol–Janub” va “Sharq–G‘arb” transport yo‘laklari hamda Buyuk Ipak yo‘lini tiklash tashabbuslarida strategik rol o‘ynamoqda. Shu tariqa, TDT Yevroosiyo integratsiyasining yangi formati sifatida shakllanib, Sharq va G‘arbni bog‘lovchi mustaqil geosiyosiy markazga aylanmoqda.
Bugun Turkiy davlatlar tashkiloti madaniy forumdan integratsiyalashgan siyosiy va iqtisodiy platformaga aylanmoqda. O‘zaro ishonch va umumiy strategik irodaning kuchayishi TDTni mintaqaviy barqarorlik va kuchning muqobil markazi sifatida mustahkamlab bormoqda. XXI asr tobora yaqqolroq tarzda turkiy birdamlik va kuch asri sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Powered by Froala Editor